Ruiny kościoła pw. św. Piotra i Pawła w Wocławach.

Na obszarze Żuław Gdańskich, oddalone około 15km od Gdańska, leży wieś Wocławy. Osada powstała już w średniowieczu, gdzie w 1308 roku została nadana przez Władysława Łokietka synom podkomorzego gdańskiego Unisława, podkomorzemu tczewskiemu Janowi i kasztelanowi tczewskiemu Jakubowi, którzy sprzedali ją zakonowi krzyżackiemu. W latach 1310–1454 wieś była we władaniu krzyżackiej komturii gdańskiej. Akt lokacyjny w 1334 roku nadał wielki mistrz Lutern von Braunschweig. Odnowienie przywileju nastąpiło w roku 1384 roku przez wielkiego mistrza Konrada III Zöllner von Rotensteina. Następnie przeszła na własność miasta Gdańska – lata 1454–1793 i 1807–1814. W latach 1793–1807 oraz 1814–1914 była pod zarządem skarbu pruskiego. Pierwotny układ wsi prawdopodobnie owalnicowy, obecnie ulicówka.

Niewątpliwie najciekawszym zabytkiem we wsi jest ruina kościoła parafialnego pw. św. Piotra i Pawła z połowy XIV wieku. 

Ruiny gotyckiego kościoła poewangelickiego wzmiankowanego w 1384. Wzniesiony z cegły jako budowla bazylikowa, trójnawowa, z masywną wieżą od zachodu. Kościół zbudowany jako parafia katolicka, która w wyniku reform w XV w. została przejeta przez duchownych protestanckich. Świątynia była również użytkowana przez mennonitów, którzy osiedli na tych zmiemiach przed 1680 rokiem. Mennonici zamieszkujący Wotzlaff należeli do kościoła mennonickiego w Danzig (Gdańsk).

W 1729 w znacznej części zniszczony przez pożar. Odbudowany siedem lat później w skromniejszej postaci, w obrębie dawnej nawy głównej. W tym samym czasie dostawiono górną kondygnację wieży, przykrytą blaszanym hełmem.Podczas II wojny światowej w 1945 spłonął, nie został odbudowany, od tego czasu pozostaje w ruinie i niszczeje. Po spaleniu, obiekt posiadał mury obwodowe w pełnej wysokości i część pięknie zdobionego szczytu schodkowo-sterczynowego. W takiej formie stał jeszcze w latach 80-tych XX wieku. 

Do dziś zachowały się części murów obwodowych naw północnej i wschodniej, fragment prezbiterium od południa oraz ściana od zachodu z ostrołukowym portalem wejściowym. Od strony zachodniej relikty schodów tunelowych na wyższą kondygnację.

Na terenie przykościelnym znajdują się dwie płyty nagrobne z XVII wieku przeniesione z posadzki kościoła, a także zadbana, autentyczna stela menonicka z Wróblewa z 1739 r.

Park Akademicki dawny kompleks cmentarny

Spacerując wzdłuż Traktu Konnego, z Wrzeszcza w kierunku Aniołek, po prawej stronie mijamy Park Akademicki, będący dawnym kompleksem cmentarnym. Mieściły się tu cmentarze pod wezwaniem św. Mikołaja i Kaplicy Królewskiej (1893-1956), św. Katarzyny (1870-1955), Najświętszej Marii Panny (1901-1956), św. Józefa i św. Brygidy (1815-1956). Na terenie parku zachował się  oryginalny układ zadrzewienia przy alejach cmentarnych.

Cmentarze funkcjonowały aż do końca II wojny światowej i również przez pewien czas później. Jednak już w latach 40. pojawiły się głosy domagające się ich likwidacji. Bardziej merytoryczne wskazywały na to, że tak ogromny kompleks cmentarny w środku miasta nie ma racji bytu, a większością grobów nikt się już nie będzie zajmował. Mniej merytoryczne żądały usunięcia z polskiego Gdańska grobowych pomników opisanych w znienawidzonym języku, literami, których kształt większości Polaków kojarzył się jednoznacznie. Cmentarze popadały w ruinę. Wspaniałe niejednokrotnie grobowce znanych gdańskich rodów, w niczym nie ustępujące swoim odpowiednikom na Powązkach, czy innych cmentarzach uznanych zgodnie za zabytkowe, były dewastowane, rozkradane - stopniowo znikały. Szczątki pochowanych tam ludzi nie zostały ekshumowane.

Na skraju parku, przy samej Wielkiej Alei stoi domek, który dawniej pełnił rolę kaplicy cmentarnej, po wojnie został zaadoptowany na budynek mieszkalny.

W głębi parku znajduje się otwartę w maju 2006 roku, Lapidarium Nekropolii Gdańskiej. Można tam znaleźć piękne, stare płyty nagrobne z dawniej istniejących cmentarzy znajdujących się na terenie Wrzeszcza.  W otoczniu lapidarium rozmieszczone są stare, kamienne, okazałe płyty nagrobne z czytelnymi datami z lat np. 1844, 1877 jak również mniejsze szczątki nagrobków, które zachowały się do okresu budowy tego lapidarium i zostały odnalezione w różnych miejscach. Wśród większych i mniejszych kawałków nagrobków z dawnych cmentarzy umieszczone zostały również fragmenty okazałego konnego obeliska cesarza Wilhelma, który stał kiedyś w Dolnej Oruni. Potłuczone fragmenty nagrobków po barbarzyńsku wkomponowano w otaczające park murki.

W centralnej części lapidarium na głazie umieszczona jest tablica z napisem: gyddanyzc - najstarsza znana pisownia miasta Gdańska pochodząca z "Żywota Świętego Wojciecha" - w której to książce opisamo podróż do Prus 997 r.

Dzisiejszy Park Akademicki to piękny teren, pełen starych drzew, zaskakująco zaciszny, biorąc pod uwagę sąsiedztwo z przelotową trasą Alei Zwycięstwa. Kiedy widzi się zakochane pary spacerujące po parku czy zasiadające w cieniu drzew, pod którymi spoczywają doczesne pozostałości tych, którzy kiedyś żyli, kochali, spacerowali, aż wreszcie zakończyli ziemską wędrówkę właśnie tam, gdzie jest teraz park, przychodzi do głowy myśl, że tak chyba właśnie być powinno. Ludzie przychodzą i odchodzą, a Gdańsk, mimo że różnie mogło być, trwa.

Poniżej zdjęcia z mojego ostatniego spaceru. Wydaje mi się, że jeszcze pare lat temu fragmenty nagrobków w murku okalającym park były lepiej widoczne, teraz murek jest bardzo porośnięty mchem. Ale udało wypatrzeć mi się dwa kawałeczki.

Stare nagrobki

Fragment płyty nagrobnej w murku

Dawna kaplica cmentarna

Kamień z napisem: gyddanyzc

Fontanna na rogu Jaśkowej Doliny i al. Grunwaldzkiej

Kamienna, secesyjna fontanna, u zbiegu ulic Jaśkowej Doliny i alei Grunwaldzkiej jest jedną z najstarszych fontann w mieście. Powstała w roku 1909, podczas przebudowy rynku wrzeszczańskiego. W tym miejscu w XIX i na początku XX wieku istniał wodopój dla koni. Znajdował się na Potoku Jaśkowym, który przepływał między innymi przez Jaśkową Dolinę. Od XVII do początku XX wieku wzdłuż potoku powstało wiele stylowych rezydencji, w których potok wykorzystywany był do zasilania lokalnych stawów. Fontanna wraz z całą architekturą skweru stworzone zostały dla upamiętnienia najważniejszego miejsca dla historii Wrzeszcza. Był to rynek niewielkiej wioski przy trakcie oliwskim, występującej pod nazwą Vriezst. Nazwa ta została wymieniona w dokumencie Świętopełka II z 1247 roku. 

Kamieniarka wykonana jest z trawertynu (skały twardej i odpornej na działanie czynników atmosferycznych). Autora projektu i wykonawcy niestety nie udało się ustalić.

Front fontanny jest bogato rzeźbiony. Przedstawia dwójkę rozesmianych dzieci siedzących na delfinach, girlandy kwiatów oraz morskich muszli. Bryła fontanny jest trójczłonowa z wyższą i rozbudowaną częścią centralną, wyposażony w elementy tryskające wodą (trzy dysze zasłonięte muszlami i dwa pyski delfinów). Wody wypływa z tryskaczy do czaszy w kształcie muszli, z której przelewa się do pięciobocznego basenu. Tył fontanny zwrócony jest w stronę skweru dekoracyjną ścianą z kamienną ławką z grupkami rzeźbiarskimi wieńczącą część centralną.

Z archiwalnych zdjęć wynika, że fontanna oraz skwer przetrwały działania wojenne. Fontanna była sprawna jeszcze w latach 50. Następnie została wyłączona ze względu na uszkodzoną instalację wodną, zapadanie się i pękanie basenu oraz szybko pogarszającej się konstrukcji. W latach 70. pomalowano ją białą farbą. Nie uruchamiano jej przez około 30 lat. Stanowi część zabytkowej kompozycji urabistyczno-architektonicznej.

Podmłyńska 10 i 11

Przechadzając się uliczkami gdańskiego Śródmieścia, możemy podziwiać wiele znanych budynków, których bryły można rozpoznać z daleka. Gdańsk skrywa wiele budynków, które są równie interesujące i przykówają uwagę, ale informacji na ich temat jest jednak mniej i nie każdy wie co dawniej mieściło się w danym obiekcie.

Spacerując Starym Miastem, bądąc w pobliżu Kościoła św. Katarzyny i kierując się w stronę Podwala Staromiejskiego, przy ulicy Podmłyńskiej stoi zespół budynków, które szczególnie zwracają uwagę. Budynki mają numery 10 i 11. Należały one do zakonu ojców karmelitów, którzy urzędowali w pobliskim Kościele św. Katarzyny. 

Budynek o numerze 11 pochodzi z XVII wieku. Został wybudowany w konstrukcji drewnianej, ryglowej z wypełnieniem cegłą. Stanowi relikt zabudowy Starego Miasta. Był to dom pisarza kościelnego. W roku 1934 zrekontruowano w nim prymitywne palenisko. Pod numerem 10 była plebania - obecnie klasztor ojców karmelitów - częściowo odbudowana ze zniszczeń ostatniej wojny. Fasada frontowa jest oznaczona datą 1609, boczna, ktra nie odzyskała dotąd pełnej szerokości, pochodzi z roku 1647.Pomiędzy wspomnianymi budynkami znajduje się brama.

Oba budynki są cudowne, chociaż to ten z numerem 11, pomimo mniejszych gabarytów, bardziej przykuwa wzrok. Jego porośnięta pnączem fasada ma w sobie coś romantycznego.

 

Emaus

Podróżując komunikacją miejską po Gdańsku, można natknąć się na ciekawe nazwy. Jedną z nich jest Emaus, przystanek autobusowy na skrzyżowaniu ulicy Kartuskiej z ulicami Nowolipie oraz Łostowicką. W pierwszej chwili nazwa Emaus, pewnie kojarzy się co niektórym z wioską opisaną w Biblii. Emaus jest to miejsce, gdzie można było się zatrzymać dojeżdżając do miasta. Około dwa kilemetry od centrum istniała karczma, w której można było spędzić noc, jeśli wystąpiła obawa, że przez zapadnięciem nocy nie uda się dojechać do Gdańska. Emaus był wyłącznie w kontekście karczmy, która była przed bramami Gdańska. Oryginalny Emaus od Jerozolimy leży 11 kilometrów, tutaj mamy tylko 2.

Nazwa Emaus pojawia się po raz pierwszy w 1734 r., podczas oblężenia miasta wiernego królowi Stanisławowi Leszczyńskiemu przez wojska rosyjskie. Były tam gospoda i budy, w których wytwarzano popiół do produkcji mydła. Była to osada podmiejska, komturia gdańska. 

Dla mieszkańców Emaus powstał w 1709 roku podczas zarazy dżumy, cmentarz Zbawiciela. Po wojnie cmentarz był nieczynny, zamknięto go w 1956 roku, po wyrównaniu terenu został założony park. Około 1900 roku w pobliskich Krzyżownikach został założony cmentarz katolicki św. Franciszka na Emaus. Cmentarz ten graniczy z Cmentarzem Łostowickim, przez co mylnie nazywany jest Łostowickim. Cennym zabytkiem Emaus jest wybudowany w latach 1904-1906, neogotycki kościół św. Franciszka z Asyżu przy ulicy Kartuskiej. Przy skrzyżowaniu ul. Kartuskiej i ul. Łostowickiej znajduje się historyczny obelisk z 1923 roku, tzw. Kriegerdenkmal, upamiętniający mieszkańców tych okolic poległych podczas I wojny światowej. Podczas przebudowy skrzyżowania w 2011 roku pomnik został przeniesiony o kilkadziesiąt metrów od pierwotnego położenia przy ul. Kartuskiej. Na trójkątnej wysepce, między kościołem a wspomnianym obeliskiem stoi kompleks młyński z budynkami z XIX wieku. To właśnie w tym miejscu stała karczma Emaus.

W maju 1886 Emaus został połączony pierwszą linią tramwajową, jednotorową (tramwaj konny) ze Śródmieściem. W Emaus znajdował się przystanek końcowy, gdzie ulokowano również drewnianą halę postojową. 12 sierpnia 1896 uruchomiono pierwsze regularne połączenie tramwaju elektrycznego, który zastąpił konny. Po wprowadzeniu w 1914 roku numeracji linii tramwajowych, trasę obsługiwała linia nr 7. W końcu II wojny światowej infrastruktura linii uległa znacznemu uszkodzeniu i tymczasowo wprowadzono komunikację autobusową. Nadal jednotorowy ruch został wznowiony dopiero 1 listopada 1946, oznaczając linię numerem 10. W 1957 roku została zbudowana w Emaus pętla tramwajowa. Na początku lat 70. przy przebudowie ul. Kartuskiej cała trasa na Siedlce stała się dwutorowa.

Emaus został przyłączony w granice administracyjne miasta 15 sierpnia 1933. Znaczna część zabudowy Emaus została zniszczona podczas II wojny światowej. W czasie powojennej przebudowy ul. Kartuskiej zostały rozebrane kolejne budynki, a podczas przebudowy w latach 70. XX wieku wąskiej, brukowanej ul. Nowolipie w arterię komunikacyjną została zburzona zabudowa ulicy.

Obelisk tzw. Kriegerdenkmal

Kościół św. Franciszka z Asyżu

Kompleks młyński z XIX wieku

Kompleks młyński z XIX wieku